ความหมายของ “คดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญา”
         ตำราทางกฎหมายได้ให้ความหมายของ“คดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญา”ไว้ว่า หมายถึง “คดีแพ่งที่ฟ้องบังคับตามสิทธิเรียกร้องอันมีมูลฐานความรับผิดเนื่องมาจากการกระทำความผิดทางอาญา” กล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือหากมูลเหตุของการกระทำผิดอาญาใดทำให้ผู้กระทำนั้นต้องรับผิดในทางแพ่งด้วย ก็จะเรียกคดีแพ่งดังกล่าวว่าเป็น“คดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญา” ขอยกตัวอย่างเพิ่มเติมดังนี้ นายดำทำการลักทรัพย์นายขาวไป นายดำมีความผิดทางอาญาฐานลักทรัพย์ และขณะเดียวกันก็ถือว่าทำละเมิดในทางแพ่งด้วยโดยต้องคืนทรัพย์หรือต้องใช้ราคาทรัพย์ในแก่ผู้เสียหาย คดีละเมิดดังกล่าวนี้ถือว่าเป็น“คดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญา”
แล้วมีความแตกต่างจากคดีแพ่งธรรมดาอย่างไร?
         กฎหมายได้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับเรื่องนี้ไว้ใน ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา(ป.วิ.อ.) มาตรา 40 ถึงมาตรา51 ซึ่งมีรายละเอียดมากและยากแก่การทำความเข้าใจโดยเฉพาะผู้ที่ไม่ใช่นักกฎหมาย ผู้เขียนจึงขอสรุปสาระสำคัญโดยย่อดังนี้

         1.ผู้เสียหายสามารถฟ้องคดีแพ่งดังกล่าวได้ทั้งต่อ ศาลที่มีอำนาจพิจารณาคดีแพ่งและศาลที่กำลัง

         พิจารณาคดีส่วนอาญาอยู่ (คดีแพ่งธรรมดา ปกติไม่สามารถฟ้องต่อศาลที่พิจารณาคดีอาญาได้)...ป.วิ.อ.มาตรา40

         2.กรณีอัยการเป็นโจทก์ฟ้องคดีส่วนอาญา ในบางฐานความผิดกฎหมายให้อำนาจอัยการมีสิทธิใน

         การเรียกร้องทรัพย์สินหรือราคา(จากผู้กระทำผิด)แทนผู้เสียหายได้....ป.วิ.อ.มาตรา43

        3.กรณีอัยการเป็นโจทก์ฟ้องคดีอาญา ผู้เสียหายมีสิทธิยื่นคำร้องต่อศาลที่พิจารณาคดีอาญาขอให้จำเลย ใช้ค่าสินไหมทดแทนแก่ตนได้....ป.วิ.อ.มาตรา44/1.

         4.ในการพิจารณาและพิพากษาคดีส่วนแพ่งศาลต้องถือข้อเท็จจริงตามที่ปรากฏในคำพิพากษาคดีส่วน

         อาญา(ป.วิ.อ. มาตรา46) ข้อนี้เป็นข้อสำคัญและอาจก่อให้เกิดความสับสนได้มาก ผู้เขียนจึงแยกไป

        กล่าวให้ละเอียดในบทความเรื่อง “แพ้คดีอาญาแล้วต้องแพ้คดีแพ่งด้วยหรือ?”

         5.คดีแพ่งประเภทนี้อาจมีอายุความแตกต่างจากคดีแพ่งธรรมดา....ป.วิ.อ.มาตรา51

        ข้อสังเกต

         -ในคดีอาญาทั่วๆไป ผู้มีสิทธิเป็นโจทก์ฟ้องคดีคือ

        1) ผู้เสียหายเองและ

         2) อัยการ(ถือว่าอัยการฟ้องแทนผู้เสียหาย)

         -แม้ว่ามีการฟ้องคดีส่วนอาญาแล้ว ก็ไม่ตัดสิทธิในการฟ้องคดีส่วนแพ่ง (ป.วิ.อ. มาตรา45)

         -การพิจารณาว่าจำเลยต้องรับผิดในคดีแพ่งหรือไม่ ต้องใช้หลักเกณฑ์ตามที่กฎหมายส่วนแพ่งได้บัญญัติไว้ ซึ่งอาจมีหลักเกณฑ์ที่แตกต่างจากกฎหมายอาญาก็ได้ ดังนั้นผลของคำพิพากษาของคดีส่วนแพ่งอาจไม่เหมือนกับคดีส่วนอาญาก็ได้ เช่น คดีอาญาศาลพิพากษายกฟ้อง(จำเลยชนะคดี) แต่คดีส่วนแพ่งศาลอาจพิพากษาให้จำเลยแพ้ก็ได้ หรือในทางกลับกันแม้จำเลยจะแพ้คดีส่วนอาญา แต่ก็อาจชนะในคดีส่วนแพ่งได้

        คดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญา หมายถึงคดีที่มีการกระทำผิดกฎหมายซึ่งผู้เสียหายมีสิทธิเรียกร้องค่าเสียหายเพื่อทดแทนความเสียหายเนื่องจากการกระทำผิด โดยผู้เสียหายอาจยื่นฟ้องคดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญาต่อศาลที่มีอำนาจชำระคดีแพ่งต่างหากจากคดีอาญา หรือต่อศาลที่กำลังพิจารณาคดีอาญานั้นอยู่ หรืออาจมีการยื่นฟ้องคดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญาโดยพนักงานอัยการเป็นผู้ร้องแทนผู้เสียหายต่อศาลที่รับฟ้องคดีอาญาเพื่อสั่งคืนหรือสั่งให้ใช้ราคาทรัพย์ก็ได้

        การพิจารณาคดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญาต้องปฏิบัติตามกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง โดยศาลอาจมีคำสั่งให้แยกคดีส่วนแพ่งออกพิจารณาต่างหากจากคดีส่วนอาญาก็ได้

        การพิพากษาคดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญาต้องถือข้อเท็จจริงที่ได้ความจากการพิจารณาคดีส่วนอาญา โดยศาลจะต้องวินิจฉัยปัญหาข้อกฎหมายตามกฎหมายส่วนแพ่ง

        อายุความการฟ้องคดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกับคดีอาญา ในกรณีที่ไม่มีการฟ้องคดีส่วนอาญา ถือตามอายุความการฟ้องคดีส่วนอาญา และจะสะดุดหยุดลงเมื่อได้มีการฟ้องคดีส่วนอาญาจนกว่าจะมีคำพิพากษาเสร็จเด็ดขาด ในกรณีที่ศาลพิพากษาเสร็จเด็ดขาดให้ลงโทษจำเลยแล้ว จะถืออายุความ 10 ปี นับแต่วันที่มีคำพิพากษา แต่ถ้าศาลพิพากษาเสร็จเด็ดขาดให้ยกฟ้อง จะถืออายุความเหมือนคดีแพ่งทั่วๆไป

------------------------------------------------------------------------------